روغن آرگان خوراکی از هسته های میوه درخت آرگان (Argania spinosa) استخراج می شود و گاهی دانه ها کمی بو داده می شوند. درخت های آرگان در جنوب غربی مراکش، با مساحت 3200 مایل مربع یک بیوتوپ منحصر به فرد به نام “جنگل آرگان” را تشکیل می دهد. در مراکش، جنگل آرگان ارزش کشاورزی-اقتصادی بالایی دارد و ز آنجا که درخت آرگان مقاوم به خشکی است، سلاحی قدرتمند برای کاهش سرعت بیابان زایی محسوب می شود.
علاوه بر روغن آرگان، ضایعاتی که پس از فشردن هسته‌ها و استخراج روغن باقی می‌ماند، نیز منبعی غنی از پروتئین های ارزشمند هستند. اسنشیال اویل آرگان می تواند دافع حشرات باشد، همچنین برگ‌های درخت آرگان حاوی سطح بالایی از فلاونوئیدها (عمدتاً مشتقات کوئرستین و میریستین) هستند که کاربردهای بالقوه‌ای در لوازم آرایشی دارند. با این حال، روغن آرگان با اختلاف بسیار، ارزشمندترین محصول درخت آرگان است و خواص غذایی و دارویی آن، مسئول جایگاه روغن آرگان در بازار جهانی هستند.
امروزه، نه تنها روغن آرگان به عنوان گران ترین روغن “جهان” شناخته می شود، بلکه از نظر Pierce Mattei رتبه اول در مواد اولیه آرایشی در حوزه مد و زیبایی را نیز دارد.
جالب است که بدانید روغن آرگان و روغن زیتون ترکیبات شیمیایی مشابهی دارند
چرا بزها در مراکش از درختان بالا می روند؟
اگر به مراکش سفر کنید، احتمالا بزهایی را می بیند که روی شاخه های درختان آرگانیا – یا آرگان – آویزان شده اند و میوه هایی شبیه به زیتون یا لوبیا سبز یا قهوه ای را می جوند که هر سال در حدود ژوئن می رسد. این درخت خاردار هستند، بنابراین سایر جانوران خطر بالا رفتن از آن را نمی پذیرند، اما این بزها عاشق میوه خوش طعم آرگان هستند.
از آنجایی که آب و هوای خشک مراکش اجازه نمی دهد که پوشش گیاهی زیادی روی زمین رشد کند، بزها از یافتن غذای خود روی درختان خوشحال هستند. آنها دوست دارند میوه آرگان را بخورند که گوشت غلیظ و خمیری دارد. بزهای باهوش میل به طعم و عطر تلخ دارند و تا 30 فوت از سطح زمین بالا می روند تا به غذای خود (تا 84 درصد از رژیم غذایی بزها در مراکش!) برسند.
اما این غذا صرفا برای بزها فایده ندارد! مدفوع این جانوران حاوی هسته های دست نخورده آرگان است که گوشت خارجی میوه از آن جدا شده و توسط بومی ها جمع آوری می شود! سپس دانه ها برشته می شود و روغن این دانه های برشته شده را با کمی آب در یک کورن دوار سنگی به صورت خمیری آسیاب می کنند. سپس خمیر را با دست فشرده می کنند تا روغن آرگان گرفته شود. خمیر استخراج شده هنوز روغنی است و به عنوان خوراک دام استفاده می شود.
در واقع کشاورزان از بزها عمداً برای جمع آوری هسته های آرگان استفاده می کنند، زیرا برخی از درختان آرگان بسیار دور از محل سکونت هستند. علاوه بر مدفوع، شیر این بزها نیز بسیار ارزشمند است و برای تولید محصولات مختلف خوراکی و آرایشی و بهداشتی استفاده می شود.
خواص دارویی روغن آرگان:
بیش از هشت قرن، ساکنان جنگل‌های آرگان ادعا می کنند که روغن آرگان محافظ کبد و choleretic است و از دیابت جلوگیری می کند و خاصیت ضد التهابی دارد. روغن آرگان خوراکی، اساس رژیم غذایی mazigh است.
به عنوان یک روغن آرایشی، روغن آرگان پوست را احیا می کند، آکنه را درمان می کند، پوست خشک را آبرسانی می کند، باعث درخشندگی مو و غیره می شود.
بومیان مراکش (Morocco) به طور سنتی از روغن آرگان برای اهداف درمانی و زیبایی استفاده می کردند و امروزه با مطالعات گسترده دانشمندان روی این گیاه شگفت انگیز، فواید روغن آرگان به خوبی شناخته شده است.
به طور کلی روغن آرگان از قلب محافظت می کند و در درمان عفونت های پوستی نیز کاربرد دارد. مطالعات فیتوشیمیایی نشان دهنده وجود مقادیر زیادی از ترکیبات با کاربرد دارویی در روغن آرگان است. یافته های کلیدی نشان دهنده اثرات ضد تکثیر سلولی، ضد دیابت و محافظت کننده قلب و عروق و اثرات ضد میکروبی، اثر ضد سرطانی و همچنین تقویت کننده سیستم ایمنی بدن است.
ترکیبات شیمیایی و ترکیبات زیست فعال:
روغن آرگان اساساً از چربی های تک غیراشباع (تا 80٪) و اشباع (تا 20٪) تشکیل شده است. علاوه بر اسیدهای چرب به عنوان اجزای اصلی، این روغن حاوی ترکیبات فرعی از جمله پلی فنول ها، توکوفرول ها، استرول ها، اسکوالن و الکل های تری ترپن است.
گلیسریدها ترکیبات شیمیایی اصلی روغن آرگان هستند(حدود 99 درصد) و تری گلیسیرید کمتر از 95٪ از این محتوا را تشکیل می دهند. اسیدهای چرب اصلی این تری گلیسیریدها اولئیک اسید و لینولئیک اسید (به ترتیب 47% و 33%) و دو اسید چرب 6 کربنه (امگا-6) هستند. مقادیر کمی از اسیدهای چرب اشباع نیز در تری گلیسیرید روغن آرگان وجود دارد مانند استئاریک اسید (5.5 تا 1.5٪) و اسید پالمیتیک (13.5 تا 1.5٪). محتوای اسیدهای چرب برخی از روغن های رایج جهت مقایسه در جدول یک موجود است.
ترکیبات فرعی روغن آرگان شامل سایر مشتقات مانند (پلی) فنل ها هستند. غلظت فنلی بسیار کم است، اما ترکیباتی نظیر اسید وانیلیک، اسید سیرینگیک، اسید فرولیک، تیروسول، کاتکول، رزورسینول، (-)-اپیکاتچین و (+)-کاتچین به طور واضح وجود دارند.
سایر ترکیبات فرعی شامل اسکوالن، کاروتن ها، الکل های تری ترپن (بوتیروسپرمول، تیرو-کالول، بی آمیرین، لوپئول، 24 متیلن سیکلوآرتانول، سیتروس، تادینول و سیکلواکالنول)، استرول ها و توکوفرول هستند. همچنین ردپای ترکیبات غیر آلی و عناصر (آهن، مس، منگنز و سرب) نیز در روغن آرگان وجود دارد.
اگرچه اسیدهای چرب سه کربنه(n-3) گاهی اوقات به عنوان کارآمدترین اسیدهای چرب در محافظت از قلب محسوب می شوند، اسیدهای چرب n-6 نیز در ترکیب روغن خوراکی ضروری هستند. در واقع، اسید اولئیک مسئول مستقیم کاهش فشار خون است. علاوه بر این، اسید لینولئیک، دومین اسید چرب اصلی روغن آرگان و پیش ساز اسید آراشیدونیک است.
ترکیبات فنلی و توکوفرول ها نیز به دلیل مهار رادیکال های آزاد و محتوای آنتی اکسیدانی کمک موثری به فارماکولوژیک مفید انواع روغن آرگان و پیشگیری از بیماری های قلبی و سرطان دارند.
انواع روغن آرگان
روغن آرگان سنتی:
فرآیند سنتی استخراج روغن آرگان برای قرن ها توسط زنان مراکشی در مقیاس خانوادگی تهیه صورت می گیرد. با این حال، ترکیبات شیمیایی روغن آرگان که به طور سنتی تهیه، می شود ضعیف است. چنین روغنی معمولاً کیفیت و ماندگاری کوتاهی دارد (جدول 2). در فرآیند سنتی به ازای هر فرد و بعد از 58 ساعت کار،از 100 کیلوگرم میوه خشک 2 تا 2.5 لیتر روغن به دست می آید.
روغن آرگان فشرده سرد (cold pressed):
برای تولید مقادیر زیادی روغن آرگان با کیفیت بالا، هسته میوه تحت فشار مکانیکی سرد قرار گرفته و روغن آن استخراج می شود. با استفاده از این تکنولوژی به ازای هر فرد و بعد از 13 ساعت کار، از 100 کیلوگرم میوه خشک می توان 4 تا 6 لیتر روغن به دست آورد. روغن آرگان خوراکی از هسته های کمی برشته شده برشته تهیه می شود، در حالی که برای تولید روغن آرگان گرید آرایشی از مغزهای خام استفاده می شود.
منشا میوه و روش فرآوری مورد استفاده به طور چشمگیری بر کیفیت روغن آرگان تأثیر می گذارد. به همین علت پرس مکانیکی به جای پرس دستی و پوست گیری میوه به صورت مکانیکی انجام می شود. همچنین استفاده از آرگان هضم شده توسط بز، نیز غیرقانونی شده است.
محتوای پلی فنل و توکوفرول روغن آرگان در هر دو روش استخراج سنتی و پرس سرد مشابه است. میزان روغن تولیدی، ماندگاری و آلودگی میکروبی مهمترین دلایل انتخاب روش پرس سرد است.
روغن آرگان خوراکی جزء اصلی Amlou است، ترکیبی بسیار مغذی که از ترکیب مقدار زیادی بادام له شده و عسل تشکیل می شود. روغن آرگان آرایشی به طور مستقیم برای استفاده پوست یا به عنوان لوسیون مو استفاده می شود و طعم آجیلی روغن آرگان خوراکی را ندارد. همچنین محتوای روغن آرگان گرید آرایشی دارای اجزای فرار کمتری نسبت به روغن آرگان خوراکی است و ماندگاری آن نیز کوتاهتر است و این ماندگاری احتمالاً به دلیل برشته کردن ترکیبات Maillard است.
راه اصلی برای تشخیص روغن آرگان گرید آرایشی و بهداشتی از آرگان خوراکی از طریق رنگ است. دانه‌هایی که برای مصارف آرایشی و بهداشتی هستند، برشته نشده‌اند و روغنی شفاف و مایل به زرد روشن می‌دهند، در حالی که روغن آرگان آشپزی که از دانه‌های برشته شده تهیه می‌شود، رنگ زرد طلایی پررنگ نزدیک به قهوه‌ای دارد و کدر به نظر می‌رسد.
روغن آرگان استخراج شده با حلال:
روغن آرگان گرید آرایشی و بهداشتی به طور صنعتی از عصاره هسته های خرد شده آرگان در حلال تهیه می شود. برای هسته های آرگان هیچ کنترل کیفی مورد نیاز نیست (جدول 2). برای تهیه روغن آرگان استخراج شده با حلال گاهی اوقات از تقطیر فلاش و بو زدایی استفاده می شود و به طور گسترده ای در ترکیب کرم ها، شامپوها و لوسیون های بدن بکار می رود.
سلامت انسان و مصرف روغن آرگان
قرن هاست که روغن آرگان به عنوان یک ماده غذایی و محصول زیبایی مورد استفاده قرار می گیرد، بنابراین سمیت حاد و مزمن آن صفر فرض می شود، به ویژه هنگامی که به صورت خوراکی در دوزهای معمولی مصرف می شود. در گذشته، خواص دارویی روغن آرگان و اجزای تشکیل دهنده آن از نظر فارماکولوژیک، به تفصیل بررسی شده است. در سال های اخیراً مزایای مصرف روغن آرگان که به صورت سنتی ارائه می شد، با استفاده از مدل های حیوانی، مطالعات بالینی و کوهورت (cohort) از نظر علمی مورد ارزیابی قرار گرفته است (جدول 3).
هدف از این مطالعات (جدول 3) این است، که آیا روغن آرگان صرفا خاصیت تغذیه ای دارد، یا اینکه ارزش دارویی هم دارد. با این وجود، مزایای کلی که توسط برخی از نتایج اولیه نشان داده شده است، موجب تولید امولسیون های مبتنی بر روغن آرگان، برای تغذیه تزریقی شده است. مطالعات متعددی (جدول 3) اثرات روغن آرگان را به عنوان محافظت کننده شیمیایی سرطان، پیشگیری از چاقی و مضرات و پیامدهای قلبی عروقی، فعالیت ضد دیابت و تقویت سیستم ایمنی بدن گزارش کرده اند.
منبع:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21054392/